Στις 21 Οκτωβρίου 2022, δύο παιδιά 11 και 15 ετών, ο Sebastian και η Maya Laing, απήχθησαν με βίαιο τρόπο από το σπίτι τους στην Καλιφόρνια, όπου διέμεναν με τον γονέα με τον οποίο ένιωθαν ασφαλή [1], για να παρακολουθήσουν σε ιδιωτική κλινική – κατ’ εντολή δικαστή – μία από τις λεγόμενες θεραπείες επανένωσης, με στόχο να επανασυνδεθούν με τον “αποξενωμένο” γονέα τους. Ο αποξενωμένος γονέας σε αυτήν την περίπτωση ήταν η μητέρα, η οποία σε δικαστική υπόθεση για την επιμέλεια κατήγγειλε τον πατέρα των παιδιών για “γονεϊκή αποξένωση” ως απάντηση σε καταγγελία ότι η ίδια κακοποιούσε τα παιδιά, κερδίζοντας εν τέλει τη δίκη.
Προειδοποίηση περιεχομένου: παιδική κακοποίηση, απαγωγή ανηλίκων.
Στο δικαστήριο, κατέθεσε ως ειδική μάρτυρας η Lynn Steinberg, μία αυτοαποκαλούμενη “ειδικός” για τη “γονεϊκή αποξένωση” και πολύ επιδραστική φιγούρα στο διεθνές κίνημα που υποστηρίζει τη θεωρία της “γονεϊκής αποξένωσης”.
Στην υπόθεση αυτή, η Δικαστής, αγνοώντας πλήρως τις μαρτυρίες των παιδιών ότι έχουν υποστεί κακοποίηση από τη μητέρα τους, καθώς και την έντονη επιθυμία τους να παραμείνουν με τον πατέρα τους, αποφάσισε ότι τα παιδιά θα πρέπει να παρακολουθήσουν μια “θεραπεία επανένωσης” προτού μετακομίσουν με τη μητέρα τους.
Η ιδιωτική κλινική στο Los Angeles, στην οποία μεταφέρθηκαν βίαια τα παιδιά από υπάλληλους ιδιωτικής εταιρείας, προκειμένου να λάβει χώρα η “θεραπεία”, ανήκει στην ίδια την Lynn Steinberg η οποία κατέθεσε ως “ειδική” μάρτυρας στη δικαστική υπόθεση για την επιμέλεια των παιδιών. Αυτές οι αποκαλούμενες “θεραπείες επανένωσης” διαρκούν από τέσσερις έως ενενήντα ημέρες – ανάλογα με την αποτελεσματικότητα τους – και το κόστος τους, το οποίο αναλαμβάνει ο γονέας που κατηγορείται για “γονεϊκή αποξένωση”, ξεκινάει από τα 20.000$. Αν μη τι άλλο, είναι μία ιδιαίτερα επικερδής επιχείρηση για τους “ειδικούς” που ασχολούνται με την γονεϊκή αποξένωση. Τα παιδιά που μπαίνουν σε αυτές τις κλινικές, απαγορεύεται να βγουν έξω και φυσικά απαγορεύεται να δουν τον γονέα που υποτιθέται ότι τα έχει αποξενώσει από τον άλλον γονέα. Εκεί, σύμφωνα με μαρτυρίες επιζώντων, υποβάλλονται σε εξευτελιστική μεταχείριση, με τιμωρίες, απειλές, στέρηση τροφής και ψυχολογικό πόλεμο, προκειμένου να αλλάξουν στάση απέναντι στον γονέα τον οποίο έχουν καταγγείλει ότι τα κακοποιεί.
Σε ένα παλαιότερο βίντεο (ένα ρεπορτάζ για τα Οικογενειακά Δικαστήρια στις ΗΠΑ, της Lilia Luciano, δημοσιογράφου του ABC 10), η Lynn Steinberg είχε δηλώσει ότι οι καταγγελίες για σεξουαλική κακοποίηση είναι ψευδείς σε ποσοστό 90%: μια αυθαίρετη πεποίθηση που αποτελεί θεμέλιο της θεωρίας της “γονεϊκής αποξένωσης”.
Η συνέντευξη της Lyn Steinberg στην Lilia Luciano στα πλαίσια του ρεπορτάζ της για τα Οικογενειακά Δικαστήρια στις ΗΠΑ και την κατάχρηση της θεωρίας της “γονεϊκής αποξένωσης”.
Σε ερώτηση της δημοσιογράφου, με ποια μέθοδο διαχωρίζει το “αποξενωμένο” από το κακοποιημένο παιδί, και, συγκεκριμένα, με ποιον τρόπο διαγιγνώσκει ότι μία καταγγελία για σεξουαλική κακοποίηση είναι ψευδής (ειδικότητα της Lynn Steinberg, σύμφωνα με την ίδια), ειδικά όταν το ίδιο το παιδί έχει μιλήσει για τη σεξουαλική του κακοποίηση, δίνει την εξής απάντηση:
Lynn Steinberg: “Το κακοποιημένο παιδί δεν απορρίπτει τον κακοποιητή του, θέλει να διατηρήσει τη σχέση του με τον γονέα που το έχει κακοποιήσει, θέλει να ξαναπάει πίσω στον κακοποιητή”
Δημοσιογράφος: “Και αυτό συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις;”
Lynn Steinberg: “Ναι, θα έλεγα στο 90% των περιπτώσεων. Καταλαβαίνεις το ‘αποξενωμένο’ παιδί, γιατί είναι πεπεισμένο ότι ο ‘αποξενωμένος΄ γονέας είναι κακός και ο ‘αποξενωτής’ γονέας καλός”
Δημοσιογράφος: “Ακόμα και όταν το παιδί έχει αποκαλύψει ότι ο γονέας το κακοποιεί, σωματικά, ψυχολογικά, σεξουαλικά, ότι το αγγίζει με τρόπους που δεν θα έπρεπε;”
Lynn Steinberg: “Αυτές οι περιπτώσεις, της σεξουαλικής κακοποίησης, είναι η ειδικότητα μου. Μπορείς να κάνεις έρευνα και να ανακαλύψεις την αλήθεια. Για παράδειγμα, μιλούσα με έναν πατέρα που είχε κατηγορηθεί για σεξουαλική κακοποίηση της κόρης του. Εγώ ήξερα ότι ήταν διαβητικός και επομένως δεν μπορούσε να έχει στύση και… ούτε θα ήθελε να το κάνει ποτέ αυτό στην κόρη του”
Δημοσιογράφος: “Πώς γνωρίζετε ότι δεν είχε στύση;”
Lynn Steinberg: “Μου το είχε εκμυστηρευθεί, αυτό είναι ένα σύμπτωμα των ανθρώπων που έχουν διαβήτη.”
Δημοσιογράφος: “Μισό λεπτό, λέτε ότι οι άνθρωποι που έχουν διαβήτη δεν έχουν στύση;”
Lynn Steinberg: “Ναι, όταν είναι πιο σοβαρό δεν έχουν”
Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε ότι οι στυτικές δυσλειτουργίες δεν είναι απαραίτητο σύμπτωμα των ανθρώπων που πάσχουν από διαβήτη και ότι σίγουρα δεν αποτελούν παράγοντα αποκλεισμού όταν γίνονται καταγγελίες για σεξουαλική κακοποίηση.
Οι απόψεις της Steinberg ωστόσο, συνοψίζουν την ουσία της αντιπαράθεσης γύρω από την ψευδοεπιστημονική θεωρία της “γονεϊκής αποξένωσης”: την επικινδυνότητά της όταν χρησιμοποιείται σε καταστάσεις όπου υπάρχουν παιδιά σε κίνδυνο και που συχνά, με τη συμβολή αυτοαποκαλούμενων “ειδικών” καταλήγουν στην επιμέλεια των κακοποιητών τους.
Στατιστικά στοιχεία σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών
Στο κείμενο του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση 2022-2027 διαβάζουμε ότι:
“Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Συμβουλίου της Ευρώπης 1 στα 5 παιδιά πέφτει θύμα κάποιας μορφής σεξουαλικής κακοποίησης ή εκμετάλλευσης. Στην Ελλάδα σύμφωνα με τα διαθέσιμα ερευνητικά δεδομένα (2011) του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού (Ι.Υ.Π.) το ποσοστό ανέρχεται στο 16%, ενώ στο 7,6% των παιδιών αυτές οι τραυματικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία αφορούν σεξουαλική βία με σωματική επαφή και στο 3% εξ αυτών βιασμό ή απόπειρα βιασμού.
Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας 9 στους 10 δράστες είναι από το στενό οικογενειακό, συγγενικό ή φιλικό περιβάλλον του παιδιού. Αυτό καθιστά πιο δύσκολη την αντιμετώπιση του φαινομένου καθώς συχνά τα παιδιά-θύματα εκβιάζονται συναισθηματικά, φοβούνται, παραπλανώνται και αποτρέπονται από το να μιλήσουν για αυτό που τους συμβαίνει.
Ελάχιστα περιστατικά φτάνουν στις αρχές: στην ίδια έρευνα του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, τα περιστατικά που καταγράφηκε ότι έφταναν σε γνώση όχι μόνο των εισαγγελικών και αστυνομικών αρχών αλλά και κάθε άλλου φορέα υγείας, πρόνοιας ή εκπαίδευσης του κυβερνητικού και μη κυβερνητικού τομέα άγγιζαν μόλις το 0,07% των εκτιμώμενων κρουσμάτων, ποσοστό που αντιστοιχεί σε λιγότερο από 2 στα 100 παιδιά-θύματα σεξουαλικής κακοποίησης.
Τα υπόλοιπα περιστατικά καλύπτονται από σιωπή και, ιδιαίτερα, στις πιο ευάλωτες κατηγορίες παιδιών τα ποσοστά αναφοράς είναι ακόμα μικρότερα. Σύμφωνα με ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας, ιατροδικαστικά σωματικά ευρήματα υφίστανται σε λιγότερο του 5% των περιπτώσεων.“
Τα παραπάνω στοιχεία καθιστούν παραπάνω από προφανές ότι χρειάζεται να ενδυναμώσουμε τα παιδιά ώστε να μπορούν να καταγγέλουν την κακοποίηση τους. Σύμφωνα με τις αρχές της φιλικής προς το παιδί δικαιοσύνης υπάρχει η υποχρέωση του δικαστικού συστήματος να λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις απόψεις των παιδιών. Μια υποχρέωση που αντίκειται στις βασικές αρχές της θεωρίας της “γονεϊκής αποξένωσης” και ιδίως στην αυθαίρετη εμμονή της θεωρίας ότι οι περισσότερες καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία και σεξουαλική κακοποίηση είναι ψευδείς.
Μία επικίνδυνη για τα παιδιά ψευδοεπιστημονική θεωρία δεν έχει καμία θέση στη νομοθεσία.
Από το 1980, που η “γονεϊκή αποξένωση” έκανε για πρώτη φορά την εμφάνιση της στις ΗΠΑ, με τον χαρακτηρισμό “σύνδρομο” από τον Richard Gardner, μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει ακόμα ενιαίος επιστημονικός ή κλινικός ορισμός (Johnston and Sullivan 2020). Δεν υπάρχει ακόμα ούτε επιστημονική μέθοδος διάγνωσης, ούτε αξιόπιστα εμπειρικά δεδομένα που να υποστηρίζουν την ύπαρξη συνδρόμου ή διαταραχής γονεϊκής αποξένωσης στα παιδιά και μάλιστα με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Υπάρχουν μόνο υποθέσεις βασισμένες σε υποκειμενική κλινική παρατήρηση “ειδικών” (Mercer 2021), αμφισβητούμενης ηθικής και επαγγελματικής αξιοπιστίας, όπως αυτή της Lynn Steinberg.
Όταν οι ειδικοί καλούνται να απαντήσουν πώς διαχωρίζουν τα “αποξενωμένα” από τα κακοποιημένα παιδιά, αναφέρουν μια σειρά από αυθαίρετα κριτήρια. Ένα τέτοιο κριτήριο, όπως αναφέρει και η Lynn Steinberg παραπάνω, είναι ότι τα κακοποιημένα παιδιά έχουν την τάση να μην απορρίπτουν τον κακοποιητή τους και επιθυμούν να διατηρήσουν τη σχέση τους μαζί του, ενώ τα “αποξενωμένα” παιδιά κάνουν το αντίθετο, δηλαδή, απορρίπτουν τον κακοποιητή τους και ευθυγραμμίζονται με τον ασφαλή γονέα.
Βάσει αυτής της αυθαίρετης υπόθεσης οι “ειδικοί” της γονεϊκής αποξένωσης καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά που απορρίπτουν τον φερόμενο ως κακοποιητή τους δεν έχουν υποστεί αληθινά κακοποίηση και οι μαρτυρίες τους είναι ψευδείς ή κατασκευασμένες, αποτέλεσμα πλύσης εγκεφάλου από τον ασφαλή γονέα [2].
Αυτό το επιχείρημα αναπαράγεται στη βιβλιογραφία από τους κυριότερους σύγχρονους υποστηρικτές της γονεϊκής αποξένωσης, όπως ο Richard Warshak, η Amy Baker, η Jennifer Harman, o William Bernett, ο Demosthenes Lorandos, κ.α. ονόματα που αναφέρονται σε όλα τα “επιστημονικά” άρθρα επί του θέματος και εδώ, δυστυχώς, στην Ελλάδα από τους εγχώριους “ειδικούς” της γονεϊκής αποξένωσης (εδώ αναλυτικά γιατί το επιχείρημα είναι σαθρό).
H θεωρία της “γονεϊκής αποξένωσης” αποδκεικνύεται ως ψευδοεπιστημονική ακριβώς γιατί δεν στηρίζεται σε καμία επιστημονική μέθοδο διάγνωσης, ούτε σε αξιόπιστα εμπειρικά δεδομένα. Δεν έχει εγκριθεί από κανέναν επίσημο φορέα. Αντιθέτως, αναρίθμητοι φορείς και οργανισμοί (ΟΗΕ, ΠΟΥ, APA, EAP, UK Ministry of Justice, Italian Supreme court κ.ο.κ) προτείνουν να αποφεύγεται η χρήση της, ιδίως σε δικαστικές υποθέσεις για την επιμέλεια, ακριβώς επειδή εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την ασφάλεια των παιδιών, καθώς οι μαρτυρίες των θυμάτων για κακοποίηση – όταν γίνεται επίκληση γονεϊκής αποξένωσης – κατά κανόνα δεν λαμβάνονται υπόψη.
Η “γονεϊκή αποξένωση” έχει δώσει ώθηση σε μια ιδιαίτερα επαχθή και επικερδή αγορά με θύμα τα παιδιά, τα οποία συχνά καταλήγουν με τους κακοποιητές τους έχοντας περάσει από ιδιαίτερα τραυματικές και πολύ ακριβές “θεραπείες” επανένωσης.
Είναι πολλοί εκείνοι που επωφελούνται από την ανάπτυξη της επαχθούς εμπορευματοποίησηςτης “γονεϊκής αποξένωσης”. Δικηγόροι που προσφέρουν υπηρεσίες σε αποξενωμένους γονείς, ψυχολόγοι και αυτοαποκαλούμενοι ειδικοί που δήθεν ειδικεύονται στη “γονεϊκή αποξένωση” και πωλούν υπηρεσίες και τέλος, οι ίδιοι οι κακοποιητές που επιβραβεύονται από ένα σύστημα που υπονομεύει την έννοια του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού, καταδικάζοντάς το σε ένα ατέρμονο μαρτύριο.
Στην Ελλάδα, διάφορες οργανώσεις για τα δικαιώματα των ανδρών, καθώς και υποστηρικτές της θεωρίας της “γονεϊκής αποξένωσης”, ασκούν πιέσεις στο Υπουργείο Δικαιοσύνης προκειμένου να συμπεριληφθεί η “γονεϊκή αποξένωση” στην επικείμενη αναθεώρηση του νόμου για την ενδοοικογενειακή βία. Μέρος της στρατηγικής τους είναι να δημιουργήσουν ένα κλίμα στον Τύπο και τα κοινωνικά δίκτυα ότι οι περισσότερες καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία και σεξουαλική κακοποίηση είναι ψευδείς. Πρόκειται φυσικά για μία αυθαίρετη υπόθεση που συνιστά και τη βάση της θεωρίας της “γονεϊκής αποξένωσης”. Οι υποστηρικτές της θεωρίας της “γονεϊκής αποξένωσης”, ακριβώς επειδή γνωρίζουν ότι κανένας επίσημος φορέας δεν αναγνωρίζει το ψευδοεπιστημονικό αυτό σύστημα πεποιθήσεων και επιπλέον διότι στατιστικά στοιχεία δεν υπάρχουν, μάχονται για την νομοθετική του αναγνώριση, ώστε να κατορθώσουν να το επιβάλλουν, παρά την έλλειψη επιστημονικής τεκμηρίωσης.
Είναι χαρακτηριστικό, ότι διακινούν ατεκμηρίωτα τσιτάτα στα κοινωνικά δίκτυα για δημιουργία εντυπώσεων, όπως χαρακτηριστικά ότι “η γονεϊκή αποξένωση είναι παιδική κακοποίηση”!
Παιδική κακοποίηση είναι να αρπάζεις ένα παιδί με τη βία από τον ασφαλή γονέα του.
Παιδική κακοποίηση είναι να απαξιώνεις τις μαρτυρίες των παιδιών για κακοποίηση και να τα καταδικάζεις να περνούν χρόνο με τον κακοποιητή τους.
Δεν πρόκειται να σταματήσουμε να υπερασπιζόμαστε τα δικαιώματα των παιδιών.
Η ψευδοεπιστημονική θεωρία της “γονεϊκής αποξένωσης” δεν έχει καμία θέση ούτε στις δικαστικές αίθουσες ούτε και στη νομοθεσία.
Υποσημειώσεις
[1] Ασφαλής / Προστατευτικός Γονέας: o ασφαλής ή προστατευτικός γονέας επιδιώκει να διασφαλίσει το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού περιορίζοντας την επικοινωνία του με τον φερόμενο ως κακοποιητή, ο οποίος διεκδικεί περισσότερη επικοινωνία ή ακόμα και την αποκλειστική επιμέλεια (μτφ. Protective / Safe Parent).
[2] Σε αυτές τις διατυπώσεις είναι εμφανής η ψυχροπολεμική επιχειρηματολογία της δεκαετίας του ‘80 περί εμφύτευσης ψευδών αναμνήσεων ως εργαλείο πολέμου