Βραζιλία 2022: Η επιτροπή εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ καλεί την κυβέρνηση να αποσύρει τον νόμο περί γονεϊκής αποξένωσης

ΓΕΝΕΥΗ (4 Νοεμβρίου 2022) — Οι εμπειρογνώμονες του Συμβουλίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ απηύθυναν έκκληση στη νέα κυβέρνηση της Βραζιλίας να αποσύρει τον νόμο που ποινικοποιεί τη “γονεϊκή αποξένωση” (ψηφίστηκε το 2010), ο οποίος οδηγεί σε διακρίσεις εις βάρος των γυναικών και των κοριτσιών, ιδίως σε δικαστικές υποθέσεις για την επιμέλεια.

Μετά την ολοκλήρωση των προεδρικών εκλογών της χώρας, οι εμπειρογνώμονες για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα εξέδωσαν την ακόλουθη δήλωση:

Σήμερα καλούμε τη νεοεκλεγείσα κυβέρνηση της Βραζιλίας να λάβει αποφασιστικά μέτρα για τον τερματισμό της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών. Απευθύνουμε έκκληση ώστε να παύσει η μακρόχρονη νομική χρήση της έννοιας της γονεϊκής αποξένωσης και συναφών παραλλαγών της στη Βραζιλία, με τις οποίες τιμωρούνται ποινικά μητέρες και παιδιά, σε υποθέσεις όπου υπάρχουν καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία και κακοποίηση [1].

Σε νόμο που ψηφίστηκε το 2010 η “γονεϊκή αποξένωση” ορίζεται ως “η παρέμβαση στην ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού ή του εφήβου, που προωθείται ή προκαλείται από έναν από τους γονείς, από τους παππούδες και τις γιαγιάδες ή από εκείνους που έχουν το παιδί ή τον έφηβο υπό την εξουσία, την επιμέλεια ή την εποπτεία τους με σκοπό να αποκλείσουν έναν γονέα ή να βλάψουν τη δημιουργία ή τη διατήρηση δεσμών του παιδιού με τον γονέα” [2].

Ο νόμος αυτός οδήγησε στην εξάπλωση της χρήσης της θεωρίας της “γονεϊκής αποξένωσης” στα Οικογενειακά Δικαστήρια – παρά την έλλειψη κλινικής ή επιστημονικής θεμελίωσης [3]. Ο νόμος διευκόλυνε, επίσης, τους πατέρες που κατηγορούνται για ενδοοικογενειακή βία και κακοποίηση να εγείρουν με επιτυχία ψευδείς ισχυρισμούς κατά των μητέρων με τις οποίες βρίσκονται σε αντιδικία για την επιμέλεια [4].

Τα Οικογενειακά Δικαστήρια απορρίπτουν πολύ συχνά τις καταγγελίες των μητέρων για σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών τους από τους πατέρες ή τους πατριούς τους. Εκφράζουν δυσπιστία ως προς τις μητέρες και τις τιμωρούν, μεταξύ άλλων, με την απώλεια της γονικής μέριμνας των παιδιών τους.

Εκφράζουμε την έντονη ανησυχία μας για τα εδραιωμένα έμφυλα στερεότυπα που συμβάλλουν στη νομιμοποίηση της έννοιας της “γονεϊκής αποξένωσης” και στην επίκληση της, κυρίως κατά των γυναικών, σε δικαστικές αποφάσεις που αφορούν την επιμέλεια ή τη γονική μέριμνα. Αυτά τα έμφυλα στερεότυπα είναι η αιτία σημαντικών διακρίσεων κατά των γυναικών, καθώς οι μαρτυρίες τους σχετικά με την κακοποίηση των παιδιών τους απορρίπτονται ή θεωρούνται αναξιόπιστες. Αυτές οι διακρίσεις παραβιάζουν τις αρχές της δίκαιης δίκης και εκθέτουν μητέρες και παιδιά στην κακοποίηση, σε απειλητικές για τη ζωή τους καταστάσεις και σε άλλες παραβιάσεις των θεμελιωδών ελευθεριών τους.

Τονίζουμε τις πολύ ανησυχητικές συνέπειες από την εφαρμογή του νόμου για τις μητέρες, πολλές από τις οποίες δεν έχουν άλλη επιλογή από το να αποσιωπήσουν την κακοποίηση των παιδιών τους από τον σύντροφο ή τον πρώην σύντροφό τους, από φόβο μήπως κατηγορηθούν για “γονεϊκή αποξένωση” και χάσουν την επιμέλεια.

Η χρήση της “γονεϊκής αποξένωσης” και συναφών θεωριών συμβάλλει στην υποβάθμιση της σημασίας της βίας κατά των γυναικών και κοριτσιών στη Βραζιλία, μία χώρα στην οποία  είναι εξαιρετικά υψηλά τα ποσοστά ενδοοικογενειακής βίας κατά των παιδιών, ιδίως των κοριτσιών, στον απόηχο ενός ιδιαίτερα υψηλού και ολοένα αυξανόμενου ποσοστού γυναικοκτονιών την τελευταία δεκαετία.

Η Βραζιλία έχει έναν από τους υψηλότερους δείκτες γυναικοκτονιών στον κόσμο. Τα αποτελέσματα μιας εθνικής έρευνας (2017) έδειξαν ότι ένα στα τρία κορίτσια και μία στις τρεις γυναίκες, στη Βραζιλία, είχαν υποστεί βία κατά το προηγούμενο έτος – βία που κυμαινόταν από απειλές και ξυλοδαρμούς έως την απόπειρα δολοφονίας. Περισσότεροι από τους μισούς δράστες ήταν νυν ή πρώην σύντροφοι.

Τα Εθνικά Στατιστικά Στοιχεία για την Εγκληματικότητα το 2021 αποκαλύπτουν ότι μία γυναίκα βιάζεται κάθε 10 λεπτά στη Βραζιλία και ότι μία γυναικοκτονία συμβαίνει κάθε επτά ώρες. Τα επίπεδα βίας κατά των γυναικών διατηρούνται υψηλά, επίσης, από άλλους μη κρατικούς φορείς, συμπεριλαμβανομένων των ιδιωτικών επιχειρήσεων και των θεσμών που συνδέονται με το κράτος, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών επιβολής του νόμου. Είναι ζωτικής σημασίας η κυβέρνηση της Βραζιλίας να μη φείδεται προσπαθειών για να ανακόψει το κύμα βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών της και να τερματίσει την ανεξέλεγκτη ατιμωρησία που υπάρχει για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν εις βάρος τους.

Καλούμε το κράτος της Βραζιλίας να αποσύρει το νόμο περί “γονεϊκής αποξένωσης” και να αποκαταστήσει την πρόσβαση των γυναικών και των κοριτσιών στα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά τους δικαιώματα – να προσφέρει αποτελεσματική νομική πρόσβαση στη διακοπή της εγκυμοσύνης – να άρει τις περικοπές στον ομοσπονδιακό κρατικό προϋπολογισμό για εκείνες τις δραστηριότητες και τα προγράμματα που στόχευαν στον τερματισμό της βίας κατά των γυναικών, και, να διπλασιάσει τις προσπάθειες για την πρόληψη της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών, ιδίως εκείνων που έχουν εκτεθεί σε βία για λόγους πολλαπλών καταπιέσεων (intersectional), συμπεριλαμβανομένων των γυναικών στην πολιτική, των γυναικών που υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, των ιθαγενών γυναικών και κοριτσιών, των αφροβραζιλιάνων γυναικών, των μεταναστριών και των τρανς γυναικών.