Γονεϊκή αποξένωση:
ένα επικίνδυνο νομικό τέχνασμα σε υποθέσεις επιμέλειας

Δεν είναι η πρώτη φορά που απασχολεί την κοινή γνώμη η Μαρία-Ελένη Νικολού, η οποία υπηρέτησε επί σειρά ετών στην Εισαγγελία Ανηλίκων της Αθήνας. Όπως δεν είναι τυχαία και η χαρά με την οποία υποδέχτηκε το λόμπι των ανδρικών δικαιωμάτων και της ψευδοθεωρίας της γονεϊκής αποξένωσης την εισαγγελική πρόταση της Νικολού στην υπόθεση trafficking της 12χρονης στον Κολωνό. Εξυπηρετεί εκείνο το αφήγημα που απαιτεί να φύγει ο προβολέας από αυτό που καταγγέλει το παιδί και να στραφεί στη μάνα. Μόνο αν βρεθεί ένας άλλος “ένοχος”, θα φύγει ο προβολέας από τον πραγματικό ένοχο.

Σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες Οδηγίες του ΠΟΥ για την Σεξουαλική Αγωγή στην Ευρώπη η σεξουαλική αγωγή πρέπει να ξεκινάει πριν την ηλικία των τεσσάρων ετών. Τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν να ονομάζουν σωστά τα μέρη του σώματός τους, να μαθαίνουν ότι υπάρχουν ατομικά όρια και κοινωνικοί κανόνες που πρέπει να γίνονται σεβαστοί. Με αυτόν τον τρόπο το παιδί μαθαίνει να συνειδητοποιεί και να εφαρμόζει τα δικά του όρια ("μπορείς να πεις όχι, μπορείς να ζητήσεις βοήθεια") και, έτσι, η σεξουαλική αγωγή συμβάλλει στην πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης.

Η ανάληψη δράσης και η απόφαση γνωστοποίησης ενός πιθανού περιστατικού κακοποίησης στις αρχές είναι ιδιαιτέρως σημαντική. Aφενός υπάρχει υποχρέωση γνωστοποίησης της υποψίας κακοποίησης ή/και παραμέλησης παιδιών από το νόμο και αφετέρου είναι ηθικά επιβεβλημένο προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία των παιδιών. Η αναφορά προστατεύει τα κακοποιημένα παιδιά από περαιτέρω κακοποίηση. Προβλέπεται ρητά στο νόμο ότι δικαίωμα καταγγελίας αξιόποινων πράξεων που διώκονται αυτεπαγγέλτως έχουν όλοι και όχι μόνο αυτός που αδικήθηκε.

Η χρήση των ανατομικών κουκλών αμφισβητείται από συνηγόρους υπεράσπισης φερόμενων δραστών σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών. Οι επιστήμονες, αντιθέτως, σημειώνουν ότι η χρήση ανατομικών κουκλών μειώνει την πιθανότητα υποβολής των παιδιών και τονίζουν τα πλεονεκτήματα της ως διαγνωστικό εργαλείο κατά τη συνέντευξη διάγνωσης σεξουαλικής κακοποίησης του παιδιού. Μάλιστα, ένας μικρός αριθμός ερευνών που συγκρίνει την αποτελεσματικότητα των ανατομικών κουκλών με άλλα μέσα, όπως για παράδειγμα οι κανονικές κούκλες, δείχνει υπεροχή των ανατομικών κουκλών.

Ομιλία της Κικής Πετρουλάκη (Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας), στην Εκδήλωση με τίτλο: “Ενδοοικογενειακή Βία και Δικαιώματα Επιμέλειας: Η προστασία των γυναικών και παιδιών από την βία, υπό το πρίσμα της νέας πρότασης της Κομισιόν για μια Ευρωπαϊκή Οδηγία” που διοργάνωσε η Ευρωβουλεύτρια, Έλενα Κουντουρά, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στις 24.1.2023.

Διεθνείς Επιστημονικοί Οργανισμοί, Φορείς & Εμπειρογνώμονες όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση, το Εθνικό Δικαστικό Συμβούλιο Ανηλίκων και Οικογενειακού Δικαίου στις ΗΠΑ κ.α. επισημαίνουν ότι η γονεϊκή αποξένωση είναι ψευδοθεωρία χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση. Ωστόσο, είναι πολύ διαδεδομένη στις αντιδικίες για την επιμέλεια. Συναντάται όλο και πιο συχνά σε δικόγραφα και δικαστικές αποφάσεις κυρίως όταν υπάρχουν καταγγελίες ενδοοικογενειακής βίας και σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών.

Μια ψυχοθεραπεύτρια μιλά πρώτη φορα δημόσια για τη σεξουαλική κακοποίηση που υπέστη ως παιδί, φωτίζοντας πολλαπλές πτυχές ενός συλλογικού τραύματος. Η Κική Πετρουλάκη του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας επισημαίνει μιλώντας στην «Κ» πως τα τελευταία δύο χρόνια στην Ελλάδα, τα μικρότερα παιδιά κυρίως, έχουν αρχίσει να μιλούν αμέσως. Ωστόσο, η ανταπόκριση του συστήματος που θα έπρεπε να διασφαλίζει την προστασία τους, είναι τουλάχιστον ανεπαρκής. [...] Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μία στις πέντε γυναίκες και ένας στους 13 άνδρες αναφέρουν ότι έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά κατά την παιδική τους ηλικία.

Στα οικογενειακά δικαστήρια κυριαρχεί η απαξιωμένη ψευδοθεωρία της γονεϊκής αποξένωσης, η οποία σχεδιάστηκε συγκεκριμένα για να προσφέρει νομική προστασία σε κακοποιητικούς άνδρες και η οποία θέτει σε κίνδυνο τις ζωές των παιδιών σε αντιδικίες για την επιμέλεια. Σύμφωνα με την ψευδοθεωρία της γονεϊκής αποξένωσης η μη επικοινωνία του παιδιού με τον πατέρα είναι χειρότερη ακόμα και από την σωματική και ψυχική βλάβη που μπορεί ο ίδιος πατέρας να προκαλέσει στο παιδί. O Grant Wyeth, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, μελετά το κοινωνικό πρόβλημα της ανδρικής βίας κατά των γυναικών με ιδιαίτερη έμφαση σε θέματα οικογενειακού δικαίου.

Η Jennifer Harman είναι καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο και βασική υποστηρίκτρια της ψευδοθεωρίας της γονεϊκής αποξένωσης στις ΗΠΑ. Έχει καταθέσει ως επιστημονική σύμβουλος σε πολλές αντιδικίες για την επιμέλεια. Κατέθεσε πρώτη φορά το 2016 στην υπόθεση της Katherine (ψευδώνυμο) η οποία είχε καταγγείλει τον σύζυγο της για ενδοοικογενειακή βία και παιδική σεξουαλική κακοποίηση.

Η θεωρία ότι στο πλαίσιο συγκρουσιακών διαζυγίων τα παιδιά προβαίνουν σε ψευδείς καταγγελίες κακοποίησης εναντίον των μπαμπάδων τους, τις οποίες τους έχουν υποβάλει οι μαμάδες τους για να τα «αποξενώσουν», είναι ανυπόστατη. Και η υιοθέτησή της από τα δικαστήρια οδηγεί σε κατάφωρη καταπάτηση των δικαιωμάτων των παιδιών. [...] η θεωρία της «γονεϊκής αποξένωσης» στοχεύει ευθέως τις περιπτώσεις εκείνες όπου γονείς (κατά συντριπτική πλειοψηφία άνδρες) κατηγορούνται για ενδοοικογενειακή βία ή και παιδική σεξουαλική κακοποίηση — και επιστρατεύεται για την υπεράσπισή τους.

Εκτενή ρεπορτάζ και εκπομπές σε δημοφιλή ΜΜΕ υποστηρίζουν πως άνδρες κατηγορήθηκαν ψευδώς από τις πρώην συζύγους τους για την σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών τους εξαιτίας μιας «φάμπρικας ψευδών γνωματεύσεων», ενώ στο μεταξύ έχουν αθωωθεί, και γι’ αυτό έχουν προσφύγει στον Άρειο Πάγο. Η πραγματικότητα είναι διαφορετική.

Μια ψυχοθεραπεύτρια μιλά πρώτη φορα δημόσια για τη σεξουαλική κακοποίηση που υπέστη ως παιδί, φωτίζοντας πολλαπλές πτυχές ενός συλλογικού τραύματος. Η Κική Πετρουλάκη του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας επισημαίνει μιλώντας στην «Κ» πως τα τελευταία δύο χρόνια στην Ελλάδα, τα μικρότερα παιδιά κυρίως, έχουν αρχίσει να μιλούν αμέσως. Ωστόσο, η ανταπόκριση του συστήματος που θα έπρεπε να διασφαλίζει την προστασία τους, είναι τουλάχιστον ανεπαρκής. [...] Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μία στις πέντε γυναίκες και ένας στους 13 άνδρες αναφέρουν ότι έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά κατά την παιδική τους ηλικία.

Ομιλία της Κικής Πετρουλάκη (Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας), στην Εκδήλωση με τίτλο: “Ενδοοικογενειακή Βία και Δικαιώματα Επιμέλειας: Η προστασία των γυναικών και παιδιών από την βία, υπό το πρίσμα της νέας πρότασης της Κομισιόν για μια Ευρωπαϊκή Οδηγία” που διοργάνωσε η Ευρωβουλεύτρια, Έλενα Κουντουρά, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στις 24.1.2023.

Έναν χρόνο είναι σε ισχύ ο νόμος για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια, που είχε προκαλέσει αντιδράσεις από την πρώτη στιγμή που τον κατέθεσε ο υπουργός δικαιοσύνης κ. Τσιάρας στη βουλή, και τα αποτελέσματα είναι εμφανή. Το ρεπορτάζ του tvxs.gr καταγράφει τραγικές περιπτώσεις στις οποίες δίνεται η επιμέλεια σε πατέρα που έχει κακοποιήσει την μητέρα του παιδιού αλλά συχνά και το ίδιο το παιδί και μάλιστα με αρπαγή του παιδιού από τις αρχές, νύχτα.

Όσο για το τι συμβαίνει όταν οι ιδέες περί «γονεϊκής αποξένωσης» εφαρμόζονται στην πράξη [...] ο ιδρυτής του Ινστιτούτου για τη Βία, την Κακοποίηση και το Τραύμα περιγράφει κι αυτός τα Family Bridges ως «στρατόπεδα βασανιστηρίων για παιδιά». Το δημοσίευμα μιλάει για παιδιά που μέσα στο πρόγραμμα απέκτησαν αυτοκτονικό ιδεασμό, έπαθαν κρίσεις πανικού, ενώ ένα εξ αυτών δηλώνει ακόμα «συναισθηματικά κατεστραμμένο από το πρόγραμμα».

Even before the draft of the new law was revealed, it was evident that the “parental alienation syndrome” theory was employed by the men’s rights lobby as a scientific argument in support of the reform. According to the theory, the “syndrome” occurs when a child becomes alienated from a parent as a result of the psychological manipulation of another parent, particularly in the context of conflictual family separation.

Παρά τα όσα λέγονται στην Ελλάδα από τους υποστηρικτές του, το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης δεν αναγνωρίζεται ως διαταραχή από την ιατρική και την νομική κοινότητα και οι θεωρίες του Gardner καθώς και οι σχετικές έρευνες έχουν δεχτεί ευρεία κριτική για την έλλειψη επιστημονικής βάσης. 'Eχει απορριφθεί μεταξύ άλλων από από έκθεση ειδικών και από το Εφετείο της Αγγλίας, από το Εθνικό Συμβούλιο Οικογενειακών Δικαστών και Δικαστών Δικαστηρίων Ανηλίκων των Η.Π.Α. [...]

Το παιδί προσεγγίζεται με την οπτική μιας βαθιά πατριαρχικής κοινωνίας, ως παθητικός δέκτης άσκησης γονεϊκών δικαιωμάτων και όχι ως φορέας δικαιωμάτων [...] Η άρνηση του τέκνου θεωρείται γονεϊκή αποξένωση από την πλευρά του άλλου γονέα, και τιμωρείται με αφαίρεση της γονικής μέριμνας.